Uczeń odmienny kulturowo,
czyli kilka słów o tym, co robić kiedy w szkole pojawi się uczeń powracający z zagranicy.
Pojawienie się na terenie szkoły czy przedszkola dzieci odmiennych kulturowo jest dużym wyzwaniem dla każdej placówki. Wsparcie i pomoc powinny płynąć już od pierwszych chwil, w których dziecko cudzoziemskie spotyka się z nową społecznością, jej kulturą oraz zasadami w niej panującymi. Dzieci Polaków powracających z zagranicy, imigrantów czy też obcokrajowców uczęszczających do polskiej szkoły mierzą się z szeregiem trudności adaptacyjnych. Często zadawanym pytaniem jest jak pomóc tym uczniom w przezwyciężeniu poczucia wyobcowania, niepewności czy zagrożenia. Sytuacja uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji jest nieco inna niż pozostałych uczestników procesu edukacyjnego. Stąd warto spojrzeć na nich w sposób bardziej indywidualny, co pozwoli na lepsze zbadanie poziomu ich wiedzy i umiejętności, mimo słabej znajomości języka i lepsze zmotywowanie ich do pracy.
Na nauczycielach, specjalistach spoczywają obowiązki związane z indywidualizacją pracy, zgodnie z ustawową obligacją do dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych ucznia. W tych działaniach może pomóc diagnoza wydana przez pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych. Dlatego proponujemy, aby w miarę możliwości, jak najszybciej skierować dzieci na diagnozę psychologiczno – pedagogiczno – logopedyczną do poradni. Otrzymają Państwo od nas rzetelną diagnozę wielospecjalistyczną oraz wskazówki do pracy. Niezależnie od tego dziecko powinno szybko zostać objęte na terenie szkoły pomocą (nasza opinia nie jest warunkiem koniecznym do jej udzielenia) w postaci zajęć dodatkowych. Uczniowie ci mają zapewnioną bezpłatną naukę języka polskiego oraz godziny dodatkowych zajęć wyrównawczych. Zajęcia te, w wymiarze maksimum 5 godzin w tygodniu mogą odbywać się do 12 miesięcy w roku. Służą one uzupełnianiu braków edukacyjnych wynikających z wcześniejszej edukacji poza terenem Polski. Przedmioty to przede wszystkim język polski oraz inne, w zakresie których, według diagnozy szkolnej, dziecko wymaga pomocy oraz uzupełniania.
Pedagog szkolny/psycholog szkolny
Rola psychologa /pedagoga szkolnego w pracy z dziećmi cudzoziemskimi jest bardzo ważna – do jego zadań należy między innymi:
- rozpoznawanie trudności adaptacyjnych dziecka cudzoziemskiego,
- pomoc w opanowaniu szoku kulturowego,
- łagodzenie i oswajanie trudnych emocji i stopniowe budowanie poczucia bezpieczeństwa oraz przynależności do danej grupy, w tym rówieśniczej,
- zwrócenie uwagi na indywidualne potrzeby dziecka odmiennego kulturowo.
Co więc może zrobić psycholog/pedagog szkolny?
- znaleźć wspólną płaszczyznę komunikacji (opanowanie podstawowych zwrotów ojczystego języka dziecka lub znalezienie tłumacza),
- zdobyć kompetencje kulturowe (poszerzanie swojej wiedzy o pochodzeniu dziecka oraz jego kulturze),
- przygotować rodziców i uczniów w klasie na przyjęcie nowego ucznia-cudzoziemca,
- stworzyć profil ucznia (rozpoznanie indywidualnych potrzeb ucznia, np. jego mocnych stron oraz największych trudności),
- zdiagnozować dziecko (rozmowa z rodzicami, sprawdzenie umiejętności językowych),
- obserwować dziecko podczas zajęć w grupie rówieśniczej,
- integrować uczniów (prowadzenie zajęć dotyczących współpracy pomiędzy rówieśnikami),
- zneutralizować działanie szoku kulturowego (prowadzenie częstych rozmów z uczniem cudzoziemskim, wzmacnianie jego samooceny, budowanie własnej wartości),
- rozwijać i podtrzymywać jego tożsamość (organizowanie zajęć z wykorzystaniem baśni czy muzyki różnych kultur, stawianie ucznia w roli eksperta w temacie danej kultury ),
- monitorować postępy szkolne ucznia oraz jego frekwencję,
- stwarzać możliwość poznawania kultury polskiej.
Kolejnym z rozwiązań ułatwiających adaptację cudzoziemskiego ucznia oraz współpracę placówki z jego rodziną jest powołanie osoby pełniącej obowiązki i tutora/opiekuna/koordynatora ds. cudzoziemców. Rolę oraz zakres odpowiedzialności każda placówka powinna dookreślić w miarę pojawiających się potrzeb. Osoba ta powinna być odpowiedzialna za funkcjonowanie nowo przyjmowanych uczniów cudzoziemskich na terenie placówki już od pierwszych dni ich pobytu w przedszkolu/szkole.
Co jest najważniejsze w pracy opiekuna ds. cudzoziemców?
- stworzenie przyjaznej atmosfery na terenie placówki, która da dzieciom cudzoziemskim poczucie bezpieczeństwa, a ich rodzicom pomoc w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości (np. warto pamiętać, by dokumenty, które trafiają do rodziców były tłumaczone na język ich pochodzenia),
- zwracanie uwagi na uczniów polskich, którzy również znaleźli się w nowej rzeczywistości – należy pogłębiać ich międzykulturową świadomość poprzez włączanie uczniów i rodziców polskich oraz cudzoziemskich we wspólne działania, by przybliżać im często bardzo odmienne kultury,
- utrzymywanie stałej współpracy z nauczycielami i wychowawcami – za prawidłowy przebieg współistnienia różnych kultur na terenie placówki odpowiadają wszyscy pracownicy szkoły – opiekun powinien utrzymywać kontakt z rodzicami dzieci cudzoziemskich, przekazywać sprawy do ośrodków i instytucji ds. cudzoziemców, prowadzić mediacje w sytuacji konfliktów klasowych, przeprowadzać z wychowawcą integrujące godziny wychowawcze, prowadzić różne formy doskonalenia współpracowników np. podczas rad szkoleniowych,
- nawiązanie współpracy z organizacjami i instytucjami pracującymi z cudzoziemcami,
- stworzenie przestrzeni dla uczniów cudzoziemskich, w której będą mogli się realizować i w której to oni będą mieć znaczący głos – utworzenie zajęć dodatkowych, kółek zainteresowań, w trakcie których uczniowie cudzoziemscy będą mogli doskonalić swoje umiejętności, przedstawiać swoją kulturę – np. poprzez narodowe tańce czy pieśni.
Powołanie osoby pełniącej obowiązki koordynatora ds. cudzoziemców/uczniów powracających z zagranicy sprzyja przede wszystkim sprawnej organizacji działań podejmowanych na rzecz ucznia cudzoziemskiego, budowaniu atmosfery współpracy, zapewnieniu sprawnej komunikacji, a także tworzeniu rozbudowanego systemu wsparcia.
W niektórych szkołach/przedszkolach, gdzie liczba dzieci cudzoziemskich jest mała, funkcja tutora/opiekuna ds. cudzoziemców jest łączona z funkcją asystenta kulturowego, znającego język kraju pochodzenia obcokrajowców lub dwa języki.
Nauczyciele
Rola nauczyciela będzie polegała na wszechstronnym wspieraniu procesu edukacyjnego oraz rozwoju emocjonalnego dziecka powracjacego z zagranicy. Nasze propozycje do codziennej pracy nauczyciela:
- rozwijane sprawności mówienia i pisania, docenianie umiejętności czytania ze zrozumieniem,
- pamiętanie, aby nie zwracać częstej uwagi na poprawność językową ucznia, gdyż może to spowodować blokadę komunikacyjną między nauczycielem a uczniem,
- akceptowanie i chwalenie za każdą prawidłową odpowiedź ucznia,
- stosowanie języka instrukcji, posługiwanie się prostymi komunikatami, krótkimi pytaniami,
- bieżące wyjaśnianie nieznanych dziecku pojęć i zwrotów,
- umożliwienie korzystania podczas lekcji ze słownika dwujęzycznego,
- ze względu na barierę językową, dobrym rozwiązaniem jest wydłużenie czasu pisania sprawdzianów oraz dostosowanie kryteriów oceniania,
- przygotowywanie krótkich, jasnych streszczeń lektur i innych tekstów,
- docenianie pisania nawet krótkich wypowiedzi, zwłaszcza wtedy, gdy znajomość języka jest niewystarczająca, dopuszczanie błędów językowych,
- pozwalanie dziecku na zadawanie pytań pomocniczych, dodatkowych, podczas odpowiedzi ustnych wskazane jest stosowanie komunikatów werbalnych i niewerbalnych potwierdzających poprawność jego wypowiedzi,
- uwzględnianie wolniejszego tempa pracy, w razie potrzeby zmniejszenie liczby ćwiczeń i zadań do rozwiązania,
- dostrzeganie mocnych stron ucznia, biegłej znajomości języka obcego, znajomości kraju pochodzenia itd.,
- angażowanie ucznia we wszystkie zadania w klasie, powierzanie mu zadań, z których musi się wywiązać i wykazać,
- zachęcanie do pomocy koleżeńskiej uczniowi w klasie, po lekcjach,
- włączanie do treści programowych tematów dotyczących tolerancji, migracji, wielokulturowości,
- zachęcanie do udziału w zajęciach pozalekcyjnych i kołach zainteresowań także poza terenem szkoły
Generalnie podczas codziennej pracy zalecamy stosowanie szeroko rozumianej indywidualizacji, elastyczności i głębokiego zrozumienia dla sytuacji dydaktycznej i emocjonalnej dziecka powracającego z zagranicy.
Rodzice
Rodzice dzieci dwujęzycznych są w trudnej sytuacji. Często sami są cudzoziemcami, jednak z naszej praktyki wynika, że najczęściej jedno z rodziców jest polskiego pochodzenia. Ich codzienna praca z dzieckiem w znacznym stopniu wspiera jego prawidłowy rozwój i łagodzi trudności w przystosowaniu się do nowej rzeczywistości. Duże znaczenie ma również ścisła współpraca rodziców ze szkołą oraz specjalistami pracującymi z dzieckiem. Dodatkowo rodzic może wspierać dziecko poprzez:
- regularną pomoc w nauce i opanowaniu języka polskiego, poprzez np. proponowanie ciekawych gier, audiobooków w języku polskim,
- umożliwienie udziału w dodatkowych zajęciach sportowych dających możliwość rozładowania energii,
- stały i systematyczny kontakt ze szkołą oraz współpracę z wychowawcą klasy w zakresie spójnych oddziaływań edukacyjnych i wychowawczych podejmowanych z dzieckiem w domu,
- udzielanie dziecku wsparcia emocjonalnego, wzmacnianie jego samooceny, chwalenie za drobne postępy,
- jeśli dziecko z czymś radzi sobie słabiej, docenianie wysiłków, wytrwałości, bardziej niż efektu końcowego, akcentowanie czynionych postępów, by kształtować pozytywne nastawienie do uczenia się i wspierać procesy motywacyjne,
- stawianie adekwatnych wymagań i chwalenie za włożony wysiłek i osiągnięcia szkolne.
Ponadto dla uczniów – cudzoziemców niedostatecznie znających język polski wprowadzono ułatwienia podczas zdawania egzaminów zewnętrznych – określonych w wytycznych CKE.
Opracowano na podstawie:
- Poradnik dla nauczyciela języka polskiego rozpoczynającego pracę w szkole Jak pracować z dziećmi powracającymi z zagranicy do Polski? Bociek, M. Chrzan, M. Dalecka, J. Kosmal, M. Mrozińska, O. Wegner, A. Warneńska studentki filologii polskiej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy pod kierunkiem merytorycznym dr Iwony Mandrzejewskiej-Smól.
- Kurs „Koordynator ds. cudzoziemców i eurosieroctwa” Studium Prawa Europejskiego.
- Rozporządzenie MEN z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemie oświaty innych państw (Dz.U z 2017 poz. 1655 z późn. zm. Dz. U z 2019 poz.685).
Opracowanie:
mgr Maria Szajnowska, logopeda
mgr Jessika Trojak, psycholog
mgr Anna Urbańska-Galas, pedagog-tyflopedagog